سرزمین ایران از کهن ترین کانون های تمدن بشری است که عمرآن به 9000سال قبل میلادی باز می گرددو تاریخ   پیدایش خط در ایران به چهارهزارسال پیش باز می گردد .کتابخانه و کتابداری در ایران درطول  تاریخ  تکامل    خود شاهدفراز و نشیب های فراوانی بوده است از جمله درایران باستان کتابخانه های بزرگ اپادانا که مجموعه های بزرگی از الواح گلی و سنگی داشته که نشان دهنده پیشینه تاریخی کتابخانه ها در ایران است پس از ورود اسلام به ایران و شکل گیری تمدن درخشان اسلامی ایران و     کتابخانه های اسلامی در قالب نهادهای تعلیم و تربیت مثل نظامیه های بیت الحکمه ها بغه ها و مدارس علمیه چندین قرن بصورتی پویا و فعال درخدمت   جامعه علمی رجال و بزرگان فقها و دیگران بوده اند مانند کتابخانه های ربع رشیدی - نوح بن منصور سامانی -    سید نادرالموت -  و  نظامیه  بغداد  از بارزترین نمونه های کتابخانه های بزرگ ایران در دوره درخشان اسلام هستند .

اما هنگامیکه تمدن شرق زمین رو به افول گذاشت و در واقع به غرب منتقل شد روند تشکیل گیری کتابخانه های ایران نیز نتوانست  هم  پا  به دنیای غرب به رشد و توسعه خود ادامه دهد و در بعضی مواقع متوقف و با تاخیر طولانی پیرو انها گردیدوباتاسیس دارالفنون اولین نهاد     اموزش عالی در ایران به تدریج زمینه های شکل گیری کتابخانه هایی با مجموعه های بزرگ و به سبک جدید به وجود امد با تاسیس دانشگاه تهران در سال 1313 این روند از سرعت و شتاب بیشتری برخوردار شد درهمین سالها اولین دوره اموزش کتابداری جدید در ایران پی ریزی شد ولی نقطه اوج و تکامل و شکل گیری کتابخانه های جدید در ایران به اواخر دهه 30 و اویل دهه 40 برمی گردد در دهه 40  با توسعه      کتابخانه های   عمومی -دانشگاهی و تخصصی و تاسیس نهاد ها و سازمان های حرفه مثل انجمن کتابداری ایران و مرکز خدمات فنی کتابداری ایران از رشد و شتاب چشم گیری برخوردار شد و در بررسی تحول تاریخی کتابخانه های ایران این نکته راباید درنظر گرفت که ممکن برخی از کتابخانه ها در  محدوده  فعلی سرزمین ایران قرار نگرفته باشد و چون به نوعی ایرانیان در شکل گیری انها نقش داشته اند انها را می توان به نوعی جزء کتابخانه های      ایران

دانست و برای راحتی کار سیر تحول کتابخانه های ایران رامیتوانیم به طور منظم به دو دوره تقسیم کنیم که شامل کتابخانه های ایران      باستان که حدود 550قبل از میلاد شروع و به سال 651میلادی (31قمری )ختم می شود و دوره دوم که پس از ورود اسلام به ایران تا عصر کنونی ادامه می یابد و در مجموع انها را به عنوان کتابخانه های اسلامی بررسی میکنیم که شامل کتابخانه های مساجد - اماکن مذهبی - مدارس دینی -         شخصی (شامل کتابخانه های پادشاهان و وزیران ) کتابخانه وزیران و دولتمردان - عالمان - ادیبان - اختصاصی - دانشگاهی -تخصصی و غیره ...

     در طی این تاریخ طولانی که حدود 2550سال را در بر می گیرد هر گاه حکومتها و سلسه های ایرانی قدرت خودرا تثبیت کردند و در   مناطق مختلف تحت حکومت خود امنیت و نظم بوجود اوردند شاهد رشد و شکوفایی کتابخانه های بزرگ و متعددی هستیم . این روند درحکومت هخامنشیان و ساسانیان کاملا مشهودبوده که پس از ورود اسلام به ایران و بعد از دو قرن دوران گذار و انتقال و ایجاد حکومتهای مستقل ایرانی     شاهد  شکل گیری کتابخانه ها هستیم دراین دوره که همزمان با شروع قرون وسطی در اروپا علم و تمدن و  فرهنگ از  دنیای   غرب به   شرق  منتقل  می شد ودرحالیکه اروپا در دوران تاریکی به سر می برد کشورها و ملل اسلامی بخصوص ایران وارد دوره ای از تمدن درخشان اسلامی می شوند که بیش از ده قرن ادامه می یابد و مراکز فرهنگی و کتابخانه های ایران در طول تاریخ شاهد ضربات و تحولات عمده ای بوده اند که اهم انها عبارتند از:

 1)حمله  اسکندرمقدونی به ایران و شکست ایرانیان درسال 333قبل از میلاد و نابودی کاخ اپادانا در تخت جمشید که منجر به ازبین رفتن کتابخانه استخر گردید.

2) پیروزی مسلمان بر ایرانیان درسال 651میلادی "31قمری "که موجب اسیب دیدن بعضی از مراکز فرهنگی و کتابخانه های ایران شد .

3) حمله مغول به ایران در سال 330 میلادی (628قمری ) که باعث نابودی مدارس و کتابخانه های فراوانی درایران شد .

4) حمله محمود و اشرف افغان و سقوط دولت صفوی درسال 1135 ه ش (1170قمری و 1756میلادی)

که موجب رکود فعالیت های فرهنگی و کتابخانه گردید .

   اینجانب در این تحقیق سعی کرده ام که سیر تحول کتابخانه های ایران را از دوره باستان یعنی از دوره هخامنشی تا ورود اسلام تا دوران پهلوی را بررسی نمایم .

آن قديم نديم ها را شما يادتان نمي آيد! راستش را بخواهيد من هم يادم نمي آيد! ولي خوب از موي سپيدان بسياري شنيده ام كه در آن زمان ها، يك كتاب ارج و قرب زيادي بين مردم داشته! بطوري كه وقتي كتابي وارد خانه اي مي شده با آن مثل يكي از اعضاي خانواده رفتار مي كرده و كلي برايش احترام و ارزش قائل بوده اند! مرحوم پدر بزرگِ آقاميرزا كتابگذار شيفتي در كتابش با عنوان "الاحترام الي الكتاب: من الكشيده الي التواضع" چنين مي نويسد: "اي پسركم بدان كه در دوره ما هر كس پايش را جلوي كتاب دراز يا بدان بي احترامي مي كرد، چنان كشيده  آبداري از ابوي يا اخوي بزرگترش مي خورد كه تا سه شبانه روز از شدت ضربت آن به دور خود مي چرخيد!" اما حالا اوضاع گويا خيلي فرق كرده و در اين دوره و زمانه اي كه همه چيز در آن قاطي پاطي شده، كتاب هم گويا آن جايگاه و منزلت واقعي خودش را از دست داده و به عنوان يك كالاي مصرفي با آن رفتار مي شود. همان طور كه عنوان شد، زماني بود كه كسي جرات نداشت پايش را جلوي كتاب دراز كند اما حالا شيوه ها و روشهايي ابداع شده و براي كتابخواني توصيه مي شود كه انسان چارچنگولي در توصيف آنها مي ماند و گاه از بيانشان شرم مي كند. همه اين جنگولك بازي ها هم از تنبلي و راحت طلبي اين بشر دوپاي مغرور سرچشمه مي گيرد كه به لطف اين فناوري هاي بادكنكي، روز به روز هم حالت وخيمي تري پيدا مي كند. حال، براي آنكه اذهان منورتان منورتر شود و بيشتر با ابداعات كتابخواني در عصر جديد آشنا شويد، چند شيوه و روش نوين كتابخواني كه در كلاس هايي كه با عناوين دلفريب همچون "چگونه يك كتاب را قلمبه قورت دهيم؟" تدريس مي شوند معرفي مي كنيم:

*روش خزيدن

در اين روش، كتابخوان مانند يك مار روي زمين افتاده و كتاب را جلوي خويش بر روي زمين پهن مي كند. كتابخوان در اين حالت براي جلوگيري از خشك شدن مهره هاي كمرش گاه مسافتي به اندازه ده متر را با كتاب در حين مطالعه مي خزد.

*روش بچه

در اين روش، كتابخوان همانند يك بچه، پاهاي خود را در شكمش جمع مي كند وسينه خود را بر روي كتاب پهن كرده و از فاصله اي بسيار نزديك شروع به مطالعه صفحه هاي كتاب موردنظر خود مي كند. كتابخوان بايد دقت كند كه در اين حالت آب دهانش بر روي كتاب نچكد!

*روش بادباني

در اين روش، كتابخوان در كنار يك ديوار بر روي كمر خود دراز كشيده و پاهاي خود را صاف به ديوار تكيه مي دهد. وي در اين حالت، كتاب را با دو دست خود بلند كرده و مقابل ديدگانش قرار مي دهد. بررسي ها نشان داده است كه نود درصد كساني كه اين روش را اجرا كرده اند پس از پنج دقيقه به خواب عميقي فرو رفته اند!

* روش چمباتمه

در اين روش، كتابخوان بر روي دو پاي خود مي نشيند و كتاب را در دو دستان خود محكم گرفته و شروع به مطالعه مي كند. اجراي اين روش بويژه براي افراد تنبل بسيار سخت است و تنها براي تنوع در ميان ساير حركات كتابخواني و به مدت بسيار كوتاهي توصيه مي شود.

*روش يورتمه

در اين روش، كتابخوان همانند يك اسب، چهار دست و پا قرار گرفته و كتاب را روي زمين در برابرش باز مي كند. براي جلوگيري از خستگي، كتابخوان مي تواند پس از مطالعه هر صفحه از يك كتاب، به همان شكل چهار دست و پا و به صورت يورتمه، يك دور گرد اتاقش بزند و به محل مطالعه خود بازگردد.

*روش نحله

در اين روش، كتابخوان در رختخواب خود به طور كامل به زير پتو خزيده و كتاب را با خود به زير پتو مي برد. بررسي ها نشان داده است كه مقاوم ترين افراد هم در اين حالت تنها دو دقيقه توانسته اند در برابر خواب مقاومت كنند.

*روش هاي مبلماني

در اين مجموعه از روش ها (كه تصويري از آنها در فوق نمايش داده شده است) كتابخوان با توجه به ميزان خلاقيت و انعطاف بدني كه دارد مي تواند با كمك از مبلمان منزل، خويش را در وضعيت هاي مختلفي نسبت به كتاب قرار دهد. چنانچه افراد از آمادگي بدني مناسبي برخوردار نباشند احتمال آسيب ديدگيشان در اين حالت ها بسيار زياد است و استفاده از اين روش ها بدانها توصيه نمي شود.

لطفا برای خواندن به ادامه مطلب مراجعه کنید